امروزه فشن (Fashion) مسئله‌ای است که همه‌ی ما با آن سر و کار داریم. حتی افرادی هم که می‌گویند به فشن و مد اهمیت چندانی نمی‌دهند هر روز صبح برای رفتن به سر کار و انتخاب کردن لباس مناسب دچار سردرگمی هستند که چه لباسی بپوشند که به روز و زیبا و همین‌طور مناسب باشد. اما این اهمیت از کجا می‌آید و فلسفه فشن و مد چیست و چرا انقدر نقش پر رنگی در زندگی همه‌ی ما پیدا کرده است؟
دنیا تغییر کرده و به دنبال آن فشن و مد و پوشش نیز تغییر یافته است. فشن امروزی تحت تاثیر عوامل مختلفی است و از مسائلی مانند موسیقی، فیلم، کتاب، تلویزیون و… ایده‌های جدیدی برای طراحی فشن جدید تولید می‌شود. در حقیقت این دست مسائل بر روی نوع پوشش افراد و ترندهای روز نیز تاثیر گذار است. برای مثال پس از اکران فیلم مردان سیاه‌پوش، فروش عینک‌های مارک Ray-Ban چند برابر شد. گاهی این ترندهای فشن تا حد جهانی شدن هم پیش می‌روند. برای مثال در دهه 1950 میلادی بسیاری از نوجوانان در سراسر جهان از پوشش الویس پریسلی تقلید می‌کردند.
این‌جاست که مسئله فشن و قدرت آن اهمیت پیدا می‌کند و درک درست از این مسئله به موضوع مهمی بدل می‌شود. فشن و مد سال‌ها است که از مسئله‌ای مربوط به پوشش و نشانه‌ی سطح زندگی اجتماعی به یک صنعت تبدیل شده و پشت هر محصول آن دنیایی از فلسفه و تفکر و معانی قرار گرفته است. در این مقاله قصد داریم به موضوع فشن و معانی آن بپردازیم و فلسفه فشن را مورد بررسی قرار دهیم. پس در ادامه با ما همراه باشید. ژورنال بخوانید.
معنای لغوی فشن
با جستجوی معنای فشن در دنیای اینترنت در اولین گام به تعریف ساده‌ای به شرح زیر برمی‌خوریم:
“فشن شکلی از پوشش، زیورآلات و یا مبلمان است که قابل استفاده برای هر فردی می‌باشد. فشن تا حد زیادی به فرهنگ بستگی دارد و در هر فرهنگ شکلی منحصر بفرد به خود می‌‌گیرید. فشن به نوعی سرچشمه جذابیت و خوش‌پوشی است” (ویکیپدیا)
با جستجوی بیشتر به معانی عمیق‌تری از فشن می‌رسیم. مجله تئوری فشن تعریف بسیار جذابی را از کلمه‌ی فشن ارائه می‌دهد و آن را “ساختار فرهنگی هویتی تجسم یافته” می‌داند. به این ترتیب به تمام گونه‌های پوشش به نوعی هویت می‌بخشد و برای استایل‌های خیابانی نیز در کنار لاین‌های مد طراحی شده توسط برترین طراحان و خیاطان ارزش قائل می‌شود و ماهیت وجود آن را به عنوان یک نوع فشن می‌پذیرد. تعریف فشن هم چنین به نحوه‌ی ساخت یک چیز نیز باز می‌گردد و فشن کردن چیزی (to fashion) به معنای ساختن آن به شکلی خاص می‌باشد.
متداول‌ترین تعریف موجود، از فشن به عنوان سبک غالب پوشش و یا رفتار در هر دوره‌ی زمانی معین یاد می‌کند و در این‌جا مبحث تغییر پذیری و تغییر یافتن نیز در آن راه می‌یابد و یکی از مشخصه‌های فشن تغییر محسوب می‌شود. همین مسئله باعث بی‌ثباتی و ناپایداری فشن می‌شود و عمر هر مد با گذر از دوره‌ی زمانی‌اش تمام می‌شود. مسئله فشن تنها به پوشش محدود نمی‌شود بلکه در سبک مبلمان، اتومبیل و سایر مسائل نیز با مسئله مد روبه‌رو هستیم اما اینکه چرا فشن در ظاهر و پوشش افراد اهمیت بیشتری پیدا کرده است، شاید به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با جسم و هویت فرد دارد باز می‌گردد.
1- آیا فشن و استایل دو مسئله متفاوت است؟
همان‌گونه که در بالا به آن اشاره شد فشن موضوعی است که مطابق با زمانه است و از عوامل مختلفی نشات می‌گیرد. ممکن است مجلات، تلویزیون و یا افراد مشهور در رواج آن تاثیر داشته باشند و یا به گونه‌ی دیگر نمایش خلاقیت طراح باشد. استایل بسیار شخصی‌تر است و به شکل پوشش هر فرد باز می‌گردد و ناشی از شخصیت، طرز تفکر و حتی شان و منزلت اجتماعی فرد است. استایل تنها به لباس‌هایی که فرد می‌پوشد وابسته نیست، بلکه به تمام چیزهایی مربوط می‌شود که باعث می‌شوند یک فرد آراسته و شیک بنظر برسد. شاید بتوان گفت که استایل به نوعی می‌تواند خروجی فشن و استفاده از آن است اما تغییرپذیری فشن و مد را ندارد. به طور کلی اگر بخواهیم تفاوت‌های استایل و فشن را برشماریم می‌توانیم بگوییم که:
- فشن و فلسفه آن به نوعی با دنیای بیرون ارتباط دارد و به آنچه که در دنیا می‌گذرد مربوط می‌شود در صورتی که استایل به درون هر فرد باز می‌گردد و کاملا یک مسئله شخصی است.
- فشن به نوعی دارای گستردگی است در حالی که استایل دارای پیوستگی است. مد و فشن توجه را از روی فرد بر می‌دارد در صورتی که تمرکز اصلی استایل بر روی فرد است.
- تاکید استایل بر فرد و پوشش و ظاهر او است در صورتی که تمرکز اصلی فشن بر روی خود پوشش و در واقع لباس و آیتم‌های مربوط به آن است.
- استایل مستقیما به میزان علاقه و عشق فرد به خودش باز می‌گردد در صورتی که در مد و فشن به نوعی این مسئله نادیده گرفته می‌شود. ماهیت و طبیعت مد به‌گونه‌ای است که به جای اینکه به آنچه هستید توجه کند بر روی آنچه که باید باشید تمرکز می‌کند.
2- نگاهی کوتاه به فشن و مد در طول تاریخ
اگر به مد و فشن در طول تاریخ نگاه کنیم می‌بینیم که دائما در حال تغییر بوده است و به طور گسترده از وقایع تاریخی و فرهنگی هر زمانه تاثیر پذیرفته است. مطالعه تاریخچه مد از آن نظر اهمیت دارد که می‌توانیم نحوه تکامل پوشش و هم چنین موارد و به خصوص افراد تاثیرگذار بر آن را بررسی کنیم. معمولا به مد به عنوان پدیده نشات گرفته از جهان غرب نگریسته می‌شود. اما در طول تاریخ رفتار مدگرایانه در هر دوره‌ی تاریخی در جوامع و فرهنگ‌های مختلف وجود داشته است. اما به طور کلی می‌توان گفت نخستین نشانه‌های مد و فشن به صورت امروزی در اروپا شکل گرفت و برای اولین بار در قرن چهاردهم میلادی در اروپا می‌توان شاهد الگوی منظمی در تغییر سبک پوشش و دکوراسیون داخلی بود.
گفته می‌شود که نخستین مجله مد در تاریخ 1586 میلادی در فرانکفورت آلمان به وجود آمد. تا قرن هفدهم میلادی نیز پاریس پایتخت مد و فشن اروپا محسوب می‌شد و منشا سبک‌های جدید به خصوص در لباس‌های زنانه بود. در این زمان برای نخستین بار شاهد شکل‌گیری خانه‌های مد در پاریس می‌باشیم. پس از این زمان طراحان و هنرمندان بیشتری فرصت یافتند تا طرح‌های خود را به معرض نمایش بگذارند و به علاقمندان ارائه دهند. همین نقظه سر منشا گسترش مد و سایر اتفاقاتی شد که آن را به شکلی که امروز شاهدش هستیم درآورد.
3- فلسفه فشن و چیستی مد
فشن امروزی ظاهری بیش از حد تجاری به خود گرفته است و با سرعت بسیار زیادی درحال تغییر است و به همین دلیل ممکن است هر بیننده‌ای به اشتباه تصور کند که فاقد معنی است، در حالی که این‌گونه نمی‌باشد. برای بسیاری از طراحان مد سطح بالا و معروف مفهوم “فلسفه فشن” اهمیت زیادی دارد. همانند مفهوم هنر حقیقی، همیشه یک ایده یا انگیزه‌ای وجود دارد که طراح را به طراحی وا می‌دارد و دلیلی برای ایجاد یک طرح می‌دهد. این دلیل ممکن است بسیار متنوع باشد. برای یک فرد ممکن است یک فکر ساده، احساسی درونی، تفکری عمیق و… وجود داشته باشد که او را به درون یک فلسفه عمیق ببرد و به طراحی بکشاند.
همان طور که فلسفه برای بسیاری از مسائل و مکاتب تعریف می‌شود، برای فشن و مد نیز فلسفه وجود دارد و این فلسفه می‌تواند اشکال متنوعی داشته باشد. اما به طور کلی فلسفه فشن را می‌توان به این شکل تعریف کرد: روشی برای بیان یک حقیقت درونی و یا باور و اعتقاد خود در مورد یک موضوع به خصوص یا یک ایده و یا حتی جهان، در شکل لباس و یا وسائل و زیورآلات.
همه‌ی جنبه‌های مختلفی که در فشن مطرح می‌شوند، از رنگ‌ها و پارچه‌های انتخاب شده گرفته تا شیوه برش‌ها و دوخت لباس و…، می‌تواند فلسفه طراح آن را بیان کند. حتی کوچک‌ترین نکات و جزئیات موجود در طرح‌های لباس‌ها می‌تواند بیان کننده افکار، امیال و آرزوهای درونی فرد باشد. به همین دلیل است که فشن از اهمیت بسیار زیاد و در عین حال خاصی برخوردار است. این مسئله در پوشش افراد نیز خود را نشان می‌دهد. برای مثال زمانی که در یک مکان شلوغی هستید به افراد توجه کنید. پوشش آن‌ها مستقیما با آنچه که در درون افکارشان می‌گذرد ارتباط دارد. اینکه هر فرد به چه میزان برای پوشش خود وقت صرف می‌کند؟ چه چیزهایی را در ظاهر خود به کار می‌برد؟ آیا لباس او چروکیده است یا به خوبی اتو شده؟ آیا لباس‌های تیره می‌پوشد یا لباس‌های روشن؟ این‌ها همه اطلاعاتی است که می‌تواند شما را به راحتی با فلسفه و افکار هر شخص آشنا کند. برای یک طراح فشن نیز همین‌گونه است و او نیز از فلسفه خود برای طراحی‌هایش بهره می‌برد.
5- رابطه هنر و فشن
هنر و فشن همیشه برای توصیف روال و پروسه‌ای که برای خلق شدن یک اثر طی می‌کنند، از اصطلاحات مشترکی برخوردار بوده‌اند. چه یک اثر هنری و چه یک طرح (کوتور) لباس، در ابتدا به صورت یک طرح دستی (اسکیس) بر روی کاغذ ترسیم می‌شوند و سپس به یک طرح هنری تبدیل می‌شوند و موجودیت پیدا می‌کنند. همان طور که به یک تابلوی نقاشی به عنوان نتیجه نهایی کار یک هنرمند و هنر او نگاه می‌شود، لباس‌هایی که یک طراح مد طراحی می‌کند نیز، با توجه به پارچه و طرح و رنگ و… که دارد، نتیجه‌ی هنر او است.
این شباهت روندی که یک طراح مد و یک هنرمند برای خلق اثر خود طی می‌کنند بیش از اینکه شخصیت درونی آن‌ها را بیان کند، نشان‌دهنده ریشه‌ی مشترکی است که هر دو از آن نشات گرفته‌اند و نشان از ارتباط قوی بین آن دو و سایر فعالیت‌های هنری مانند مجسمه سازی، معماری و… دارد. در قرن نوزدهم میلادی به طرح‌های لباس طراحان مد به دید یک اثر هنری نگاه می‌شد.
6- رابطه ادیان و فشن
تعامل دین و فرهنگ و تاثیری که بر روی پوشش می‌گذارد مسئله بسیار جذابی است. پوشش فرد می‌تواند به عنوان پنجره‌ای به دنیای اجتماعی، که مجموعه‌ای از قوانین و آداب و رسوم و آیین مذهبی و… است، باشد.
در بسیاری از موارد نوع پوشش نشان‌دهنده هویت مذهبی فرد است و بیانگر اعتقادات دینی او است. این پوشش فراتر از لباس تن است و شامل انواع زیورآلات و یا هر آن چیزی است که برای آراستگی ظاهری از آن استفاده می‌کند. به طور کلی نوع پوشش و ظاهر افراد به نوعی یک ابزار غیر کلامی برای بیان مفاهیمی مانند سن، جنسیت، قومیت، مذهب و… می‌باشد و تا حد زیادی به تعریف هویت یک فرد برای سایر افراد کمک می‌کند.
7- ارتباط فشن و هویت
هویت یکی از مباحث مهم در علوم اجتماعی و انسانی است که فشن و مد به طور جدایی ناپذیر، به معرفی آن به دنیای بیرون کمک می‌کند. اینکه یک فرد در زندگی روزمره از چه چیزهایی در ظاهر خود استفاده می‌کند تا حد زیادی به تفاسیر و فلسفه شخصی و عقاید او بر می‌گردد و نشان می‌دهد که او کیست و چه هویتی دارد. استایل و فشنی که هر فرد از آن استفاده می‌کند روش بیان هویت او به دنیای بیرون است و از این طریق آنچه را که می‌خواهد باشد (یا نباشد) را به دنیا اعلام می‌کند. البته این مسئله پیچیدگی‌های مخصوص به خود را دارد که فرصت بیان آن در این مقاله وجود ندارد.
8- فشن در دنیای مدرن
مد (La mode) در زبان فرانسوی به معنای فشن است و بسیاری از محققان بر این باور هستند که بین مد (یا همان فشن) و مدرنیته (la modernité) ارتباط قوی وجود دارد. به طور قطع پس از مدرنیته اهمیت فشن و مد چندین برابر شد و به خصوص پس از قرن نوزدهم میلادی و پشت سر گذاشتن انقلاب صنعتی حوزه فشن علاقمندان و پیروان بیشماری پیدا کرد. تولید انبوه لباس در آن زمان نیز کم کم زمینه را برای شکل‌گیری فشن به معنای امروزی شکل داد و محیا کرد. پس از آن در قرن بیستم نیز برخی از مشهورترین طراحان مد مانند کوکو شانل، کریستین دیور و ایو سن لوران پا به عرصه طراحی گذاشتند.
مد در دنیای مدرن تا حد زیادی با استایل مطابقت دارد و هر نوع لباس، هنر و دکوراسیون و… که دارای خصوصیات مشابهی باشند می‌تواند به عنوان یک فشن یا استایل معرفی شود. استایل ممکن است بسته به افراد و فرهنگ تغییر کند و متفاوت باشد و برای آن مسئله “شیک بودن” مطرح می‌شود. معنای فشن و مد در فرهنگ عامه امروزی به هر چیزی که جدید باشد اتلاق می‌شود. جامعه مدرن امروزی تا حد زیادی به متریالیسم (ماده‌گرایی) گرایش پیدا کرده است و به این دلیل است که مردم دائما به دنبال محصول جدید و بهتر از قبلی‌ها هستند.
مفهوم فشن در بسیاری از زمینه‌های زندگی اجتماعی بشر کاربرد دارد اما امروزه بیشتر به طور انحصاری برای لباس، کفش و تمام چیزهایی به کار می‌رود که برای آراستگی ظاهری استفاده می‌شوند. فشن و مد نیز در ذهن مردم به همین شکل جا افتاده است و زمانی که حرف از طراحی مد می‌شود معمولا این عبارت یک طراح لباس مارک معروفی را یادآوری می‌کند تا برای مثال یک معمار خلاق.
امروزه برخی از شهرها در جهان به عنوان مرکز مد شناخته می‌شوند که نیویورک، پاریس، میلان و لندن به دلیل برگزاری هفته‌های مد مشهور خود از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار هستند. در این هفته‌های مد مشهورترین طراحان و مهم‌ترین برندها از سراسر جهان در یک شهر گردهم می‌آیند و آخرین دستاوردهای طراحی خود را به مخاطبان ارائه می‌دهند.
در دنیای مدرن، فشن و مد به طور مداوم و با سرعت سرسام‌آوری در حال تغییر است و این تغییرات بر حوزه‌های فکری و زبانی و… نیز تاثیر می‌گذارد. در دنیای امروزه جریان جزر و مد فشن غیرقابل پیش‌بینی است و عمر یک آیکن فشن بسیار محبوب ممکن است در یک زمان کوتاهی تمام شود و سریعا به یک فشن “دمده” تبدیل گردد. در عین حال نیز ممکن است یک آیتم فشن قدیمی وارد دنیای مد شود و به سرعت به محبوبیت فراوانی دست پیدا کند.
9- طراحی های مفهومی فشن
امروزه طراحان مد از مفاهیم مختلف در زمینه‌های هنری، معماری و… استفاده می‌کنند و با کمک روش‌های مرتبط با آن مفاهیم و هم‌چنین مفاهیم بین رشته‌ای دیگر دست به طراحی می‌زنند. نام این شیوه طراحی مفهومی (Conceptual) می‌باشد و طراحان معروف این حوزه عبارتند از الکساندر مک کوئین، حسین چالایان، ری کاواکوبو ، ایسی میاکه،، جونیا واتانابه، ویتور و رولف. این دست از طراحان از یک رویکرد مفهومی برای طراحی کمک می‌گیرند و آثار آن‌ها همانند هنرمندان فاخر در گالری‌ها و فضاهای مد غیرسنتی به نمایش گذاشته می‌شود. این طراحان از طیف وسیعی از رسانه‌ها و فرآیندهای مختلف برای بیان ایده‌های خود و گسترش افکار و متدلوژی که دارند استفاده می‌کنند.
طراحان مد مفهومی بر داشتن رویکردی کل نگر در طراحی مجموعه‌های خود اصرار دارند و این مسئله به نقش اساسی در شکل‌گیری مفهوم طراحی تبدیل شده و نتیجه آن به طراحی پارچه‌های ابتکاری و الگوهای به‌خصوص و ارائه و به نمایش گذاشتن طرح‌ها به گونه‌ای خاص منتهی شده است. برخی از طراحان سبک مفهومی برای خلاقیت اهمیت زیادی قائل هستند و آن را یک شاخصه بسیاری مهم در طراحی مد مفهومی می‌دانند. از دیگر شاخصه‌های مهم فشن مفهومی نیز می‌توان به کسل کننده نبودن و ایجاد اوقات لذت‌بخش اشاره کرد. در ادامه برخی از طراحی‌های فشن مفهومی را بررسی می‌کنیم.
10- اتفاقات عجیب فشن
- کارل لاگرفلد در این طراحی از بخش داخلی کامپیوترها و مراکز داده الهام گرفته است و صحنه نمایش را با توجه به این مفهوم چیده است. مدل‌ها نیز شامل ربات‌های سفید رنگی هستند که کیف‌هایی با لامپ‌های LED دارند و به نوعی او در این طرح دید خود را از آینده به نمایش می‌گذارد.
- ترکیب فشن و تکنولوژی در طراحی مفهومی لباس‌های بادکنکی که در سال 2019 سروصدای زیادی برانگیخت.
- طراحی لباس مفهومی به کمک تکنولوژی چاپ سه بعدی، طراحی شده توسط آیریس ون هرپن با همکاری نری آکسمن و جولیا کوهرنر
- طراحی مفهومی در همکاری یاماموتو طراح مد معروف ژاپنی و برند آدیداس
- “لباس موسیقی” از طراحی‌های مفهومی ایزی میاکی: این طرح‌ها به کمک انواع اسباب بازی، نخ‌ها، گل‌ها، شاخه‌های درختان و… ساخته شده‌اند.
- “(هیچ)جا (حالا) این‌جا” (یا با نام انگلیسی “(no)where(now)here”) یک پروژه تعاملی است که توسط نیک کیو اجرا شده و طراح در طراحی آن از پارچه ارگانزا، PVDF، رشته‌های نوری و دستگاه‌های الکترونیکی برای بیان مفهوم مورد نظر خود استفاده کرده است.
سخن نهایی
در این مقاله دیدیم که فلسفه فشن و موجودیت و چیستی آن بسیار گسترده‌تر از لباس و خطوط مد و ترندهای روز دنیا است. فشن و مد مفهومی بسیار عمیق‌تر از ظاهر دارد. به همین دلیل کسانی که به مبحث فشن علاقمند هستند حتما باید در مورد فلسفه و چیستی و روندی که در طی تاریخ طی کرده است، مطالعه داشته باشند و بدانند که دقیقا با چه چیزی سروکار دارند. برای دانشجویان یا فعالان در صنعت طراحی مد و فشن نیز داشتن درک درست و فهمیدن معنای فشن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. امیدواریم با خواندن این مقاله اطلاعات مناسبی از معانی و فلسفه فشن و مد به شما علاقمندان داده شده باشد.
